Sabancı Üniversitesi Sanat ve Toplumsal Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi ve Toplumsal Cinsiyet ve Bayan Çalışmaları Mükemmeliyet Merkezi Araştırmacısı Kristen Biehl’in ‘Türkiye’de Göç, Etraf ve Toplumsal Cinsiyet’ isimli projesinin final raporu yayınlandı.
Rapora nazaran göç ve etraf alanında çalışan STK’larda toplumsal cinsiyet eşitliğini merkeze alan aktiflik ve/ya projeler giderek artıyor. Tekrar bu STK’larda çalışan/üye sayılarına toplam olarak bakıldığında kuruluşların 80-90’ında bayanların oranı erkekler ile ya eşit ya da daha fazla.
Sabancı Üniversitesi Sanat ve Toplumsal Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi ve Toplumsal Cinsiyet ve Bayan Çalışmaları Mükemmeliyet Merkezi Araştırmacısı Kristen Biehl’in, Raoul Wallenberg Enstitüsü İnsan Hakları Araştırmaları Hibe Programı dayanağıyla yürüttüğü ‘Türkiye’de göç, etraf ve toplumsal cinsiyet’ isimli projenin final raporu yayınlandı. Rapor, Türkiye’de etkin olarak hak temelli çalışmalar yürüten, yarısı göç, yarısı etraf alanından olmak üzere toplam 30 farklı STK ile yapılan görüşmelerden elde edilen sonuçlarla ortaya çıktı.
Kristen Biehl’in, Kadir Has Üniversitesi’nden akademisyen Hasret Aslan ile birlikte kaleme aldığı raporda, Türkiye’de göç ve etraf ile ilgili hususlarda çalışmalar yürüten sivil toplum örgütlenmelerinin toplumsal cinsiyeti çalışma alanlarıyla nasıl ilişkilendirildikleri, cinsiyet eşitliğini çalışma alanları ve kendi iç yapılanmalarına ne formlarda yansıttıkları inceleniyor.
Raporda dikkat çeken başlıklar şöyle:
Göç alanında çalışan STK’larda;
- Toplumsal cinsiyet olgusu göç̧ tecrübesini kıymetli ölçüde etkileyen bir öge olarak kabul ediliyor.Kadın göçmen ve mülteciler genel olarak ‘hassas grup’ kategorisi altında bedellendiriliyor. Bunun nedenleri ortasında göç eden bayanlar için bakım emeği yükünün ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddetin artması, dayanak ve müdafaa hizmetlerine erişimin kısıtlı olması, göç̧ sonrası yaşanan işsizlik, geçim sağlayamama ve toplumsal dışlanmaya işaret ediliyor. Bunun yanında göçün toplumsal cinsiyet rolleri çerçevesinde olumlu manada dönüştürücü tesirine de vurgu yapanlar çoğunlukta.
- Görüşme yapılan kuruluşların tamamının toplumsal cinsiyet eşitliğini merkeze alan aktiflik ve/ya projeleri bulunuyor. Öne çıkan başlıca yöntem bayanlara yönelik özel program ve projeler yürütülmesi. Proje ve/ya faaliyetlerde eşit kadın-erkek kotası belirlemek, toplumsal cinsiyet eşitliği hakkında erkekler ve çocuklar üzere farklı amaç kümelere yönelik eğitim çalışmaları yapmak da benimsenen genel yaklaşımlar içinde bulunuyor.
- Örgütlenmeler içinde bayanlar sayıca baskın, hasebiyle toplumsal cinsiyet hassaslığının da ‘doğal’ olarak var olduğu düşünülüyor. Görüşülen 15 kuruluş ortasında çalışan/üye sayılarının cinsiyet dağılımına bakıldığında 53’ünde bayan erkek oranı yarıya yakın, 40’ında ise bayanlar yükte çıktı. Kuruluşların 60’ında da bayanların karar verici pozisyonlarda olduğu görülüyor. Üç kuruluşun da ‘toplumsal cinsiyeti anaakımlaştırma’ örneği olarak sayılabilecek bir yine yapılandırma sürecinden geçtikleri görülüyor.
Çevre alanında çalışan STK’larda:
- Cinsiyetin çevresel sıkıntılardan etkilenmede belirleyici bir rol aldığı görüşü yaygın kabul görüyor. Bu bağlamda bayanların bakım emeği ve tarımdaki rolleri gereği çevre tahribatından çok daha olumsuz şekillerde ve daha derinden etkilendikleri vurgulanıyor. Bayanların tam da bu nedenlerden ötürü çevresel yıkım ve felaketlere karşı mücadelede de çok daha ön planda durdukları da sıklıkla vurgulanıyor. Çoğu etraf STK’ları bayanların ezilmesine neden olan ataerkil sistem ile tabiatın ezilmesi ortasında net bir paralellik kuruyor.
- Görüşme yapılan kuruluşların 67’sinin toplumsal cinsiyet eşitliğini merkeze alan aktiflik ve/ya projeleri bulunuyor. Öne çıkan esas yol aktiflik ve toplantılarda bayan iştirakini bilhassa teşvik eden tedbirler almak bulunuyor. Mahallî ölçekte çalışan kuruluşlar ortasında bilhassa bayan hareketini de destekleyen etkinlikler yürütülüyor. Fakat çevre alanında uğraş mevzularının yüklü fiziki ve coğrafi sıkıntıları içermesi ve fon kuruluşlarının talepleri toplumsal cinsiyet sıkıntısının öncelikli bir bahis olarak ele alınmasını zorlaştırabiliyor.
- Örgütlenmeler içinde sayıca kadın-erkek eşitliği hakim; toplumsal cinsiyet eşitliği daha çok ‘esnek’ çalışma şartları üzerinden sağlanmaya çalışılıyor. Görüşülen 15 kuruluş ortasında çalışan/üye sayılarının cinsiyet dağılımına bakıldığında 67’sinde bayan erkek oranı yarıya yakın, 13’ünde ise bayanlar tartıda çıktı. Kuruluşların 50’ye yakınında bayanlar karar verici pozisyonlarda yüklü yer alıyor.
Göç ve etraf alanlarına birlikte bakıldığında:
- Kadınlar emsal nedenlerle en kırılgan küme olarak tanımlanıyor. Kadınların hem göç ve yerinden edilme süreçlerinden hem de kirlilik, kuraklık ve iklim krizi üzere çevresel olgulardan daha olumsuz şekillerde etkilenmelerinin esas nedeni olarak toplumsal cinsiyet rolleri gereği bayanın yüklenmek zorunda kaldığı bakım emeği gösteriliyor. Her iki alanda toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik yapılan çalışmalarda ağırlıklı olarak bayanlar ve bayan iştirakini arttırmaya yönelik çalışmalar ön plana çıkıyor. Erkeklik ve LGBTİ+ öznellikleri de dahil olmak üzere diğer cinsiyet kimlikleri ve dinamikleri ender olarak çalışmaların bir parçası yapılıyor.
- Çalışan ve gönüllüler olarak bayanlar ön plana çıkıyor. Görüşme yapılan STK’larda çalışan/üye sayılarına toplam olarak bakıldığında kuruluşların 80-90’ında cinsiyeti bayan olanların oranı erkek olanlara eşit ya da daha fazla ve karar alma düzeneklerinde da emsal bir tablo ortaya çıkıyor. Bu durumu açıklayan başlıca nedenler ortasında bayanların toplumsal mevzulara ‘daha duyarlı’ olması, gönüllü çalışmaya daha istekli olmaları ve genel olarak sivil toplumun çalışma şartları bakımından görece ‘esnek’ yapısı ön plana çıkıyor. Ama sayısal eşitlik yahut çoğunluğun doğrudan toplumsal cinsiyet eşitliğini önceleyen yaklaşım ve sistemlere yol açtığı da söylenemez.
- Toplumsal cinsiyet eşitliğinin ne oranda kavramsallaştırıldığı ve çalışmalara yansıtıldığı ortasında değerli farklar ortaya çıkıyor. Çevre alanında daha derinlikli tahliller ve feminist kuram ön planda iken göç alanında çalışan STK’larda daha yoğun, kapsamlı ve kurumsallaşan çalışmalar gerçekleştiriliyor.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
