MİLLETLERARASI HUKUK UZMANI KAYA: “SAVAŞ FAALİYETLERİ ASKIYA ALINABİLİR”
Ukrayna’nın, 1948 tarihli Birleşmiş Milletler (BM) Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması Mukavelesi’ni ihlali nedeniyle Rusya’ya açtığı dava, Milletlerarası Adalet Divan’ın da yarın başlıyor. Müracaat, “geçici önlem” kararı çıkmasını içerirken, Milletlerarası Hukuk Anabilim Kısmı Öğr. Gör. Abdülkadir Kaya davaya ait, “Bütün dünya reaksiyon gösterdiği için ‘savaş faaliyetlerinin askıya alınması’ kararı çıkabilir” dedi.
Rusya’nın, Ukrayna’ya yönelik başlattığısavaşon birinci gününe girdi. Çatışma ve müzakereler devam ederken, savaşa yönelik telaş ise; insan hakları ihlalleri, sivillerin can kaybı, mallarının tahrip olması ihtimali. Bu doğrultuda Ukrayna Dışişleri Bakanlığı, Lahey’deki Memleketler arası Adalet Divanı’na 26 Şubat 2022 tarihinde Rusya’nın, 1948 tarihli BM Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması Mukavelesi’ni ihlal ettiği savıyla başvurdu ve Divan’dan ‘acil süreksiz önlem” alınmasını talep etti. Divan, süreksiz tedbirlerin tarafların iştirakiyle incelenmesi için 7 ve 8 Mart’ta duruşmalar düzenleyeceğini açıkladı.
“Divan, Rusya’dan Soykırımın Engellenmesi İçin Gerekli Önlemleri Alınmasını İsteyebilir”
Peki, ‘geçici önlem’ kararı çıkarsa ne olacak? Bu sorunun karşılığını Bahçeşehir Üniversitesi Milletlerarası Hukuk Anabilim Kısmı Öğr. Gör. Abdülkadir Kaya verdi. Kaya şunları söyledi; “Uluslararası Adalet Divanı Statüsünün 41. Unsuru uyarınca Divan’a, şartlar gerektirdiğinde tarafların haklarının korunması için süreksiz tedbir alma yetkisi tanınmıştır. Taraflar buna uymak zorundadır. Ukrayna müracaatında, ‘Ukrayna halkının haklarının telafi edilmez biçimde ziyan görmesinin, durumun ağırlaşmasının önlenmesi ve Soykırım Antlaşması çerçevesinde sorunun büyümemesi için Divan’dan süreksiz tedbir alınmasını’ talep etmiştir. Bu talebinde öncelikle askeri operasyonların askıya alınması kararı verilmesini istemektedir. Divan bu çeşit tedbir taleplerinde; birinci adımda davanın aslı açısından yetkili olup olmadığını; başvuran devletin hakları açısından telafi edilmez bir risk bulunduğunu; durumun ivediliği ve talep edilen süreksiz tedbir ile korunacak hak ortasında ilişki gördüğü durumlarda, tedbir kararı vermektedir. Milletlerarası Mukavelelerle ilgili başvurulardaki süreksiz tedbir taleplerinde, Divanın genel tavrına bakıldığında, kelam konusu müracaatta: Rusya’dan soykırım kabahatinin işlenmesinin önlenmesi için tüm önlemleri alınmasına karar verebilir. Ukrayna’nın tedbir olarak istediği askeri operasyonların askıya alınması talebi için evvelce bir şey söylemek mümkün değildir. Ukrayna’nın 28 Şubat 2022 günü Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yaptığı müracaatta istediği süreksiz tedbirlere, İnsan Hakları Mahkemesi çabucak sonraki gün 1 Mart 2022 günü karar vermiştir. Kelam konusu tedbir kararında Mahkeme: Rusya hükümetinin sivillere ve sivillerin mallarına karşı, yerleşim bölgeleri, acil yardım araçları, okul ve hastaneler, tıbbi yerleşim yerleri vb. hücum yapmaktan çekinmesine bir süreksiz tedbir olarak karar vermiştir.”
“Bütün Dünya Reaksiyon Gösterdiği İçin Savaş Faaliyetlerini Durdurun Kararı Çıkabilir”
Uluslararası Adalet Divan’ın süreksiz tedbir kararının savaşın seyrini nasıl etkileyeceği ait olarak Öğr. Gör. Abdülkadir Kaya şunları söyledi: “Divan’ın derhal bütün savaş faaliyetlerini durdurun demesi sıkıntı gözükmektedir. Zira savaşın yasal olup olmadığı Birleşmiş Milletler Kontratı çerçevesinde incelenir. Başka yandan Ukrayna’nın başvurusu yalnızca soykırım cürümleri önlenmesi ile ilgilidir. Lakin bütün dünya reaksiyon gösterdiği için bilhassa, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Ukrayna başvurusu üzerine, büyük bir süratle verdiği karar Divan’ın emsal bir karar vermesini destekleyecek niteliktedir. ”
“Rusya Daimi Üye Olduğu İçin BMGK’den Aleyhine Karar Çıkması Mümkün Görünmüyor”
Abdülkadir Kaya, mahkemenin muhtemel tedbir kararı açıklamasının akabinde, Rusya’nın yükümlülüğü ve bu kararların bağlayıcılığı konusunda ise, “Uluslararası Adalet Divanı, süreksiz tedbirin aleyhine alındığı ülke için memleketler arası yükümlülük getirdiğini çeşitli kararlarında vurgulamıştır. Fakat uygulamada, bu tedbir kararlarının, ilgili ülkenin raporlar düzenlemesi istenilerek takip edildiği görülmektedir. Öbür taraftan Divan, temele ait karar vererek başvuruyu sonlandırdığında, Soykırımın Önlenmesi Kontratının ihlaline ve kimi tedbirlerin ilgili ülke tarafından yerine getirilmesini isteyebilir. Temele ait karara uyulmaması durumunda, BM Mukavelesinin 94/2. Unsuru gereği başvuran devlet BM Güvenlik Kurulundan, gerekli tedbirlerin alınmasını isteyebilir. Lakin Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin karar alabilmesi beş daimi üyesinin iştiraki ile mümkün olmaktadır. Rusya’da daimi üyelerden birisi olduğu için Güvenlik Konsey’inden aleyhine bir kararın çıkması mümkün görünmemektedir. ”
Öğr. Gör. Abdülkadir Kaya son olarak da mevcut durum için BM bünyesinde hak aramanın ve Güvenlik Kurulunun yaptırımlarının sağlanmasının ehemmiyetini vurguladı.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
